Giống như những đồng bào dân tộc thiểu số khác trên khắp cả nước, cộng đồng người Dao Tiền cũng có rất nhiều những nghi lễ, phong tục độc đáo và đặc biệt riêng của mình. Và, lễ Cấp sắc là một trong những phong tục như vậy. Đây là một tập quán, tín ngưỡng rất quan trọng đối với người Dao Tiền, đặc biệt là nam giới. Bởi lẽ, đây là nghi lễ để đánh dấu sự trưởng thành của một chàng thanh niên, một người đã đủ khôn lớn và sẽ trở thành trụ cột của gia đình và xã hội. Hơn thế nữa, qua buổi lễ Cấp sắc này, người Dao Tiền còn muốn dặn dò và giáo dục con cháu nhớ về nguồn cội, sống có tâm, có đức,…
Mục Lục
Người Dao Tiền – nhóm dân tộc với nét đặc trưng riêng
Người Dao ở Việt Nam là một cộng đồng dân tộc thiểu số sống xen kẽ với nhiều dân tộc khác dọc từ biên giới Việt – Trung, Việt – Lào cho tới một số tỉnh trung du và ven biển Bắc Bộ.
Không chỉ sống trên một vùng diện tích rộng lớn, cộng đồng người Dao còn rất đa dạng về các nhóm tộc người. Theo đó, người Dao ở nước ta được chia thành 7 nhóm với hơn 10 chi. Mỗi nhóm người Dao lại có tên gọi khác nhau như Dao Tiền, Dao Đỏ, Dao Thanh Y, Dao Quần Trắng,… Đặc điểm dễ nhận biết nhất để phân biệt những cộng đồng người Dao này là cách may vá và trang trí trên trang phục truyền thống của họ. Trong đó, người Dao Tiền là nhóm dân tộc duy nhất mặc váy.
Lễ Cấp sắc – nghi lễ thiêng liêng của những người đàn ông Dao Tiền
Thanh niên Dao Tiền đến tuổi đều phải trải qua lễ cấp sắc. Khi đó họ mới được coi là trưởng thành về mọi mặt, được tổ tiên công nhận. Lâm Bình là một huyện miền núi thuộc tỉnh Tuyên Quang. Tại đây có tới 12 dân tộc và tộc người sinh sống, trong đó có người Dao Tiền. Dân tộc chiếm phần đông dân số tại đây. Người Dao Tiền ở đây vẫn giữ được truyền thống và bản sắc xưa với nghi lễ cấp sắc.
Lễ cấp sắc được tổ chức cho những người con trai từ 9 tuổi trở lên, để đặt tên âm (tên cúng cơm) – danh xưng sẽ được sử dụng sau khi họ qua đời. Chỉ khi tham gia lễ này, thanh niên Dao Tiền mới được coi là người trưởng thành về mọi mặt: tâm hồn, sức mạnh, tinh thần… để tham gia vào những quyết định của cộng đồng và tổ tiên mới công nhận.
Tầm quan trọng của nghi lễ Cấp sắc đối với người Dao Tiền
Cấp sắc còn là lễ trình báo tổ tiên biết một thành viên nhập vào dòng họ, có nghĩa vụ nối dõi và làm tròn phận sự của mình. Nếu không được đặt tên, dù người đó có sống 100 tuổi thì cộng đồng người Dao Tiền vẫn coi họ chưa trưởng thành.
Khi đi ăn cỗ, họ được xếp ngồi mâm trẻ em. Các cô gái không thích và không lấy những người chưa đặt tên. Đặc biệt, họ không được phép làm lễ cầu thành hoàng, thổ địa, các thánh thần của dân tộc Dao. Khi mất, người đàn ông nào chưa thụ lễ cũng không được đánh trống, chỉ cúng.
Theo niềm tin tâm linh của người Dao Tiền; chỉ qua lễ cấp sắc đàn ông trong làng mới có thể làm “ma ông, ma cha” của người khác. Gia đình nào quá nghèo, không đủ điều kiện kinh tế thì có thể làm lễ muộn hơn. Miễn là trước khi người đó qua đời.
Lễ cấp sắc của người Dao Tiền là hình thức sinh hoạt tín ngưỡng dân gian đan xen với tư tưởng Đạo giáo và Nho giáo đã được “bản địa hóa”. Một lễ cấp sắc thường có 2 đến 3 thầy cúng. Trong số các thầy cúng sẽ có 2 vị cúng chính và một vị phụ. Các thầy cúng sẽ mang theo tranh Tam Thanh (vẽ 3 vị thần tiên tối cao trong Đạo giáo); tranh múa và trang phục thầy cúng, gậy ma đi cùng. Bàn thờ lễ cấp sắc được dựng tại nhà của người thụ lễ, đặt cạnh bàn thờ tổ tiên. Phía trên ban thờ thần linh treo tranh Tam Thanh và tranh múa.
Nghi lễ mang đậm tín ngưỡng truyền thống dân tộc Dao Tiền
Cấp sắc – nghi lễ tốn kém
Hiện nay lễ cấp sắc của đồng bào Dao Tiền thường cấp 3 đèn, diễn ra 2 ngày 2 đêm. Thầy cấp sắc 3 đèn có 36 quân binh – lực lượng được đưa đến để bảo vệ thầy, chứng kiến và bảo vệ lễ cấp sắc cho học trò. Học trò cấp sắc xong cũng có 36 quân binh giống như thầy.
Chỉ trưởng họ hoặc gia đình giàu có mới làm lễ cấp 7 đèn hoặc 12 đèn. Bởi lẽ, chi phí của nó rất tốn kém. Nhà nào cấp 7 đèn sẽ làm lễ 7 ngày 7 đêm, 12 đèn sẽ làm lễ 12 ngày 12 đêm, lợn cúng nhiều hơn và số lượng thầy cúng sẽ đông hơn. Vậy nên lễ cấp 7 đèn và 12 đèn gần như không còn được duy trì.
Các nghi thức chính trong lễ Cấp sắc
Lễ cúng diễn ra làm 2 phần chính. Đầu tiên, thầy cúng gọi tổ tiên của gia chủ về dự. Phần lễ này diễn ra trong 3 tiếng. Những thiếu nữ Dao Tiền sẽ hát phụ trong khi thầy làm lễ cúng.
Tiếp đó là lễ cấp sắc gọi thần và binh mã. Lễ này để xin thần linh công nhận và che chở cho người được cấp sắc. Binh mã sẽ bảo vệ người được cấp sắc khỏi tà ma theo đuổi. Kết thúc phần lễ, gia chủ sẽ mời các thầy và họ hàng dùng bữa để chúc mừng cho người được thụ lễ.
Thành viên trong gia chủ sẽ mặc quần áo truyền thống Dao Tiền để dự lễ và tiếp khách. Mặc như vậy cũng để thể hiện sự tôn kính với thần linh và khách mời. Để tổ chức lễ cấp sắc, các gia đình thường phải chuẩn bị kinh tế trước 1 – 2 năm. Họ phải lo liệu lương thực, thực phẩm và nuôi một đôi lợn cúng.
Lễ cấp sắc của người Dao Tiền là một điểm nhấn tại Lâm Bình. Đây miền đất giàu truyền trống và đậm đà bản sắc văn hoá dân tộc của Tuyên Quang. Bộ trưởng Bộ VH-TT&DL đã đưa lễ cấp sắc của người Dao Tiền vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ ngày 22/1/2020.