Từ xưa tới nay vùng núi Tây Bắc luôn được coi là nơi lưu giữ những kho tàng văn hoá đồ sộ và giá trị của cộng đồng các dân tộc thiểu số ở nước ta. Trong số vô vàn những phong tục tập quán đặc sắc, những lễ hội truyền thống thú vị ấy thì chợ phiên là một đặc sản độc đáo và không thể thiếu của đồng bào các dân tộc vùng cao nơi đây. Đó không chỉ là nơi để các tiểu thương hay người nông dân lui tới để buôn bán, trao đổi hàng hoá, mà đó còn là nơi tạo nên những bản sắc văn hoá riêng của từng dân tộc. Và, một trong số nhiều phiên chợ vùng cao rộn ràng và độc đáo ấy là chợ phiên Co Mạ của đồng bào người Mông.
Mục Lục
Chợ phiên vùng cao – thiên đường của các sản vật địa phương
Các chợ phiên vùng cao Tây Bắc cứ 5 ngày lại họp 1 lần một tháng có 6 phiên chợ. Bà con đi chợ với nhiều mục đích khác nhau như: mua bán, trao đổi hàng hóa, gặp gỡ bạn bè, giao lưu văn hóa giữa các dân tộc, chung vui bên chén rượu để chia sẻ chuyện làm ăn, kinh nghiệm trồng cấy, tỏ tình, giao duyên…
Điểm chung của các chợ phiên là hàng hóa hầu hết là nông sản địa phương hay nông cụ sản xuất do chính bàn tay người dân làm ra. Họ đến chợ với hành lý rất đơn sơ. Người Mông, người Dao địu trên lưng những chiếc gùi. Người Tày, người Nùng thì gánh những đôi dậu, đôi lồ… Họ mang đặc sản của núi rừng, làng bản, gia đình đến chợ bán, tất cả đều là sản phẩm sạch như: rau rừng, măng rừng, rau vườn nhà, gà vịt thả vườn, lúa, ngô, khoai, sắn, nông cụ sản xuất…
Rộn ràng chợ phiên Co Mạ của người Mông
Chợ phiên Co Mạ ở xã Co Mạ, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La được hình thành từ năm 2007. Từ đó đến nay, phiên chợ Co Mạ họp vào thứ Năm hàng tuần, đã trở thành nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Mông nơi đây.
Phiên chợ Co Mạ diễn ra thật vui vẻ, náo nhiệt. Có đến vài nghìn người chen nhau đổ về cho dù đường xa. Tờ mờ sáng, ở đầu con đường vào chợ phiên Co Mạ đã có rất đông bà con đến họp. Người gùi mấy mớ rau, người xách đôi gà, người thồ đôi lợn cắp nách. Có người đến đây cũng không bán mua gì, chỉ đến với chợ phiên để khám phá.
Chị Lầu Thị Dợ, ở xã Tênh Phông, huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên; bày tỏ: “Nghe nói chợ phiên này đông vui lắm nên tôi mới đến đây. Tôi đi từ lúc 6 giờ sáng. Tôi dẫn con đi chơi và cũng chưa biết sẽ mua gì.”
Những chàng trai, cô gái với những bộ trang phục truyền thống của các dân tộc thiểu số, rực rỡ sắc màu, càng làm cho không gian chợ thêm đa dạng, đậm bản sắc dân tộc.
Anh Vừ A Thánh ở xã Long Hẹ, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La đến chợ phiên bán vài con gà để mua quần áo cho gia đình, cho biết: “Tôi đến đây mua quần áo cho tôi và mua váy áo cho vợ con mặc đi chơi, đi thăm người thân. Mỗi một bộ như thế này, tôi mua 350 nghìn đồng.”
Nơi các đồng bào dân tộc vùng núi Tây Bắc cùng tụ hội
Ngoài những sản vật bà con địa phương tự mình làm ra mang đến chợ bán, trao đổi hàng hóa như: Váy áo, chõ gỗ để đồ xôi, rau cải, hoa quả, lợn, gà, còn có các gian hàng tiêu dùng phong phú ở các tỉnh Điện Biên, Lai Châu. Bên trong chợ cũng có vài quán bán cháo, phở sáng phục vụ đồng bào ở xa đến họp chợ sớm. Ngoài ra, còn có các sạp hàng bán trang phục truyền thống dân tộc Thái, Mông. Các phụ kiện đi kèm như mũ, xà cạp, vòng tay… cũng được bán nhiều phục vụ chị em đi chơi hội.
Chị Giàng Thị Dếnh ở xã Rào Sang, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu, đến bán hàng ở chợ cho biết: “Tôi đến đây thuê một gian nhà bán hàng đã được 2-3 năm rồi. Chủ yếu là bán các loại vải, váy áo nam, nữ… Ngày nào đông khách thì cũng được 7 đến 8 triệu. Ngày không có khách thì chỉ được 4 đến 5 triệu thôi.”
Anh Và A Sềnh ở bản Co Nghệ B, xã Co Mạ, người thường xuyên buôn bán ở phiên chợ; chia sẻ: “Tôi đến đây bán chõ xôi cơm. Mỗi một cái như thế này giá 200 nghìn đồng và tôi đã bán được 3 cái chõ xôi rồi. Ngoài ra, tôi còn mang cả gà, lợn còi, rau đến đây bán.”
Những tiếng lời giao duyên tính tứ ở chợ phiên Co Mạ
Đến chợ phiên, nhiều chàng trai, cô gái Mông mang trên tay những chiếc điện thoại di động của mình để cùng nghe những giai điệu dân ca Mông; nghe tiếng hát giao duyên nói hộ tiếng lòng và không ít bạn trẻ đã thành đôi từ sau buổi chợ. Nhiều người đến chợ phiên để được gặp gỡ, trò chuyện, hỏi thăm sức khoẻ, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau về cách trồng trọt, chăn nuôi và công việc làm ăn hàng ngày đạt hiệu quả.
Theo anh Và Phỏng Sá, Phó chủ tịch UBND xã Co Mạ; từ khi chợ phiên đi vào hoạt động nền nếp, bà con trao đổi, mua bán thuận lợi hơn. “Vào những ngày Tết, chợ phiên có bán nhiều hàng hóa hơn so với đầu năm. Bà con các xã lân cận cũng mang những sản phẩm mình làm ra đến đây bán. Vì thế những người đến đây mua sắm tết càng đông hơn. Khi có chợ phiên này, những sản phẩm bà con làm ra đều mang ra đây bán. Từ đó đến nay, đời sống của bà con đã khấm khá hơn so với trước đây.”
Phiên chợ Co Mạ quảng bá các loại đặc sản đặc trưng của địa phương; giới thiệu nét văn hóa đồng bào các dân tộc vùng cao Tây Bắc. Chợ phiên vùng cao Co Mạ bắt đầu từ 6h sáng đến hết trưa là tan buổi chợ. Cứ thế, đồng bào rộn ràng đến họp chợ rồi lại bịn rịn chia tay. Ai cũng đều thấy ấm lòng, hẹn phiên chợ tới.